Phụ nữ Mông dệt vải.

Thường vào cuối tháng 3, đầu tháng 4 khi bắt đầu có mưa, người Mông bắt đầu gieo hạt đay. Hạt đay được gieo rất dày để cây mọc thẳng và gầy, không có nhiều cành, nhánh vì cây đay gầy sẽ cho chất lượng vải tốt hơn.

Cây đay lấy sợi phải được thu hoạch sau hơn hai tháng kể từ ngày gieo hạt. Nếu thu non quá hoặc già quá sẽ làm giảm năng suất và chất lượng sợi đay. Người ta cắt bỏ lá, ngọn rồi xếp đứng thân cây đay bên hiên nhà , 10 - 14 ngày cho đến khi thân cây khô hoàn toàn. Sau đó bó thân cây đay lại thành từng bó. Cây đay được bẻ đôi rồi tách vỏ ra khỏi phần lõi. Tẽ vỏ cây đay thành những sợi nhỏ, mỗi cây thường cho 8 - 12 sợi, sợi dài nhất có thể dài đến 1,6 m. Bó sợi đay thành từng bó rồi dùng chân giẫm hoặc giã sợi đay để tróc bỏ lớp màng bám trên vỏ, làm cho sợi đay mềm và sạch.

Sản phẩm vải đay của người Mông.

Nối sợi đay là công đoạn mất nhiều thời gian và phải kiên nhẫn. Phần đuôi của một sợi đay sẽ được tẽ đôi dài khoảng 10 cm, chèn đầu sợi đay tiếp theo vào rồi xoắn chắc lại để không thể trông thấy vết nối giữa hai sợi. Phụ nữ Mông thường quấn quanh bụng và tay những bó sợi và sử dụng thời gian rỗi rãi để nối sợi đay. Để sợi đay được chắc hơn, người Mông sáng tạo ra một dụng cụ đặc biệt để se sợi gọi là "Che tu". Dụng cụ này yêu cầu phải phối hợp chân và tay một cách nhịp nhàng, cùng một lúc có thể se được 4 - 5 sợi đay. Sau đó, sợi đay được quấn quanh khung hình vuông nằm ngang làm bằng tre gọi là "khẩu lỵ" để sợi đay duỗi thẳng. Kết thúc công đoạn này, người Mông bó sợi đay thành từng bó. Sợi đay được ngâm qua đêm trong nước tro lọc, luộc trong nước tro lọc trong vài giờ để cho mềm và trắng ra. Sau đó được giặt lại bằng nước sạch và phơi khô; luộc sơi đay như vậy ba lần, đến lần luộc cuối cùng cho thêm sáp ong để làm mềm và trơn sợi đay, đun trong vài giờ rồi vớt sợi đay lên phơi khô. Sợi đay được làm cho mềm và sáng bằng cách đưa bó sợi vào giữa khúc gỗ tròn và tấm đá phẳng. Sau đó, người phụ nữ sẽ đứng trên tấm đá và nhún bên phải, bên trái như trò bập bênh. Công đoạn này giúp cho sợi đay được mềm mại và sáng bóng hơn. Khung "khẩu lỵ" lại được sử dụng một lần nữa để duỗi căng sợi vải rồi cuốn sợi thành từng cuộn.

Sợi đay đã được làm mềm được lên khung dệt. Khi dệt vải các nút nối sợi nằm ở mặt trên nên vải đay có mặt phải, mặt trái. Công đoạn dệt vải kéo dài vài tháng trời. Vải đay sau khi được gỡ ra từ khung dệt được luộc nước tro lọc trong vài giờ đến khi mềm và trắng ra, sau đó được giặt sạch và phơi khô, công việc này được làm đi làm lại nhiều lần để vải càng trắng càng tốt. Cuối cùng, vải đay lại được lăn bằng khúc gỗ và tảng đá phẳng để làm mềm, phẳng và sáng tấm vải.

Việc se đay dệt vải thể hiện sự khéo tay, chăm chỉ, là tiêu chí để đánh giá tài năng, đạo đức, phẩm chất chị em phụ nữ Mông. Ngoài ra, vải đay còn có ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống tâm linh của người Mông. Họ tin rằng chỉ có trồng đay, dệt vải mới giữ được mối liên hệ với tổ tiên của họ.